1. a) Học sinh xem lại bài học về hoán dụ và các kiểu hoán dụ, sau đó đọc kĩ đoạn thơ để nắm chắc nội dung và có cảm xúc để tìm các từ ngữ có sử dụng phép hoán dụ.
Dựa vào sự gần gũi giữa hai đối tượng, các từ : còi máy, bến tàú, hầm mỏ, Hòn Gai, đất đỏ, áo xanh đều là từ ngữ hoán dụ để chỉ công nhân. Áo nâu, nông thôn và thị thành cũng đều là các từ ngữ hoán dụ.
b) Dựa vào kết quả trên, học sinh hãy thay vào các từ ngữ trong đoạn thơ để chỉ đúng đối tượng.
c) Tác giả muốn tránh lặp lại, đồng thời thay đổi nhiều tên gọi khác nhau làm cho câu thơ, đoạn thơ sinh động, uyển chuyển.
2. a) Học sinh trả lời câu hỏi sau đây để tìm lời giải.
- Các từ tay thay thế cho những ai ? Quan hệ giữa tên gọi (tay) và đối tượng cần biểu thị là quan hệ gì ? Đây có phải lấy bộ phận để chỉ toàn thể không ?
Búa liềm thay cho ai ? Súng gươm thay cho kẻ nào ? Đây có phải là lấy vật dụng để chỉ người không ? Theo đó học sinh tự giải bài tập này.
b) Học sinh thấy có giống như tác dụng ở câu (c) Bài tập 1 không ?
3. Trừ những hoán dụ đã dẫn trong bài học, học sinh chú ý đọc kĩ những bài thơ trong sách giáo khoa gồm ba bài trích giảng và các bài đọc thôm rồi lìm các hoán dụ để kiểm tra hiểu biết của mình.
4. Yêu cầu ở đây là phải chỉ ra được những hoán dụ tiêu biểu, có giá trị. Cụ thể đọc lên là phải hiểu ngay, phải độc đáo, phải gợi cảm.
Ví dụ :
- Một cây làm chẳng nên non
Ba cây chụm lại nên hòn núi cao.
- Những hồn Trần Phú vô danh
Sóng xanh biển cà cây xanh núi ngàn.
Đây là nhũng ví dụ tiêu biểu. Học sinh cố gắng tìm được càng nhiều hoán dụ càng tốt.
5. Học sinh cần nhớ không chỉ trong văn thơ, trong giao tiếp hằng ngày hoán dụ xuất hiện thường xuyên và ở khắp mọi lúc, mọi nơi.
Ví dụ : Mọi người đều có tên riêng cả, nhưng khi gọi tên người ta ít khi gọi đích danh mà lấy các từ chỉ nghề nghiệp, chức vụ để gọi. Cách gọi như thế chính là hoán dụ. Chào đại uý, chào thầy giáo, chào bác sĩ đều là hoán dụ cả.
Những hoán dụ này chỉ xuất hiện trong một hoàn cảnh giao tiếp cụ thể và có giá trị lâm thời. Học sinh hãy gọi tên một người nào đó bằng vật dụng, bằng đặc điểm ngoại hình, bằng chức vụ, bằng nghề nghiệp. Những trường hợp này đều là hoán dụ.