Nói quá
A. LÝ THUYỂT
I. Nói quá
Đọc các câu tục ngữ ca dao
Đêm tháng năm chưa nằm đã sáng
Ngày tháng mười chưa cười đã tối.
(Tục ngữ)
Cày đồng đang buổi han trưa,
Mồ hôi thánh thót như mưa ruộng cày.
Ai ơi hưng bát cơm đầy,
Dẻo thom một hạt, đắng cay muôn phần.
(Ca dao)
1. Nói Đêm tháng năm chưa nằm đã sáng, Ngày tháng mười chưa cười đã tối và Mồ hôi thánh thót như mưa ruộng cày là nói quá sự thật. Thực chất, các câu này là nhằm nói đến sự trôi nhanh của thời gian và sự vất vả của người lao động.
2. Các câu trên đều dùng biện pháp nói quá, so với cách diễn đạt thông thường cách diễn đạt này sinh động và gây ấn tượng hơn.
II. Tác dụng của nói quá
1. Nói quá là một biện pháp tu từ, nó có chức năng nhân thức, khắc sâu hơn bản chất đối tượng. Nói quá không phải là nói sai sự thật, nói dối.
Ví dụ:
Chọc trời khuây nước mặc dấu
Dọc ngang nào biết trên đầu có ai
(Nguyễn Du)
Trong câu thơ trên, biện pháp tu từ nói quá góp phần làm tăng tính chất anh hùng ca trong hành động của nhân vật Từ Hải.
2. Nói quá còn có tác dụng tăng sức biểu cảm, nhấn mạnh, gây ấn tượng mạnh.
Ví dụ:
Ngực lép bốn nghìn năm
Trưa nay cơn gió mạnh
Thổi phồng lên. Tim bỗng hoà mặt trời
(Tố Hữu)
Ở ví dụ trên, biện pháp tu từ nói quá được sử dụng rất táo bạo, hồn nhiên mà
vẫn bảo đảm tính chân thực. Tác giả đã sử dụng trí tưởng tượng độc đáo, sáng tạo để diễn tả niềm vui sướng, hân hoan của nhân dân ta trong ngày Huế giải phóng.
Nói quá thường được sử dụng trong khẩu ngữ. Ví dụ: buồn nẫu ruột, giận sôi gan, bầm gan tím ruột, mệt đứt hơi, đói rã họng, vỡ mặt, lo sốt vó, người đen như cột nhà cháy, nói như rồng leo...
Trong văn chương, nói quá thường thích hợp với những loại văn bản: châm biếm, trữ tình, anh hùng ca,... những văn bản có chức năng kêu gọi, lời hiệu triệu.
Ví dụ:
Ta thường tới bữa quên ăn, nửa đêm vỗ gối, ruột đau như cắt, nước mắt đầm đìa, chỉ căm tức: chưa xả thịt lột da, nuốt gan uống máu quân thù. Dẫu trăm thân này phơi ngoài nội cỏ, nghìn xác này gói tromg da ngựa, ta cũng vui lòng.
(Trần Quốc Tuấn)
B. THỰC HÀNH
1. Đọc các câu sau:
a) Bàn tay ta làm nên tất cả
Có sức người sỏi đá cũng thành cơm.
(Hoàng Trung Thông, Bài ca vỡ đất)
b) Anh cứ yên tâm, vết thương chỉ sướt da thôi. Từ giờ đến sáng, em có thể đi lên đến tận trời được.
(Nguyễn Minh Châu, Mảnh trăng cuối rừng)
c) [...] Cái cụ bá thét ra lửa ấy lại xử nhũn mời hắn vào nhà xơi nước.
(Nam Cao, Chí Phèo)
- Các câu trên đều có sử dụng biện pháp nói quá. Các câu có sử dụng biện pháp nói quá là:
a) Có sức người sỏi đá cũng thành cơm
b) Em có thể đi đến tận trời được.
c) Thét ra lửa.
- Ý nghĩa của các cánh nói trên:
a) Khẳng định khả năng và sức mạnh của con người trong lao đông sản xuất.
b) Cường điệu hoá hành động nhằm tạo sự yên tâm cho người nghe.
c) Khẳng định cái "uy" của Bá Kiến.
2. Điền các thành ngữ sau đây vào chỗ trống /.../ để tạo biện pháp tu từ nói quá: bầm gan tím ruột, chó ăn đá gà ăn sỏi, nở từng khúc ruột, ruột để ngoài da, vắt chân lên cổ.
a) Ở nơi /.../ thế này, cỏ không mọc nỗi nữa là trồng rau, trồng cà.
b) Nhìn thấy tội ác của giặc, ai ai cũng /.../
c) Cô Nam tính tình xởi lởi, /.../
d) Lời khen của cô giáo làm cho nó /.../
e) Bọn giặc hoảng hồn /.../ mà chạy.
Lựa chọn đúng là:
a) chó ăn đá gà ăn sỏi.
b) bầm gan tím ruột.
c) ruột để ngoài ra.
d) nở từng khúc ruột.
e) vắt chân lên cổ.
3. Đặt câu với các thành ngữ có dùng biện pháp nói quá sau: nghiêng nước nghiêng thành, dời non lấp bể. lấp biển vá trời, mình đồng da sắt, nghĩ nát óc.
Làm theo mẫu: Cô ấy đẹp nghiêng nước nghiêng thành.
4. Năm thành ngữ so sánh có dùng biện pháp nói quá: Kêu như trời đánh, dữ như cọp, ngàn cân treo sợi tóc, lệ rơi tliấm đá, đen như củ tam thất.
5. Viết một đoạn văn hoặc một bài thơ có dùng biện pháp nói quá.
(Có thể lấy một hoặc một số thành ngữ trong bài 4 để thiết lập đoạn văn theo đề tài tự chọn).
6. Phân biệt biện pháp tu từ nói quá với nói khoác.
Nói quá và nói khoác đều là phóng đại mức độ, quy mô, tính chất của sự vật, hiện tượng nhưng khác nhau ở chỗ: Nói quá là biện pháp tu từ nhằm nhấn mạnh, gây ấn tượng và tạo ra giá trị biểu cảm. Trong khi đó, nói khoác nhằm làm cho người nghe tin vào những điều không có thực (mang tính tiêu cực).