Hướng dẫn học Văn 8, Tính thống nhất chủ đề của văn bản

Thứ hai - 09/09/2019 12:06
Hướng dẫn học Văn 8, Tính thống nhất chủ đề của văn bản
A. LÝ THUYẾT
I. Khái niệm
Trong văn bản Tôi đi học của Thanh Tịnh:
1. Tác giả đã nhớ và kể lại những kỉ niệm trong ngày đầu tiên tựu trường: trên đường mẹ đưa đến trường, ở trường, ông đốc gọi tên, xếp hàng đi vào lớp, bài học đầu tiên.
Qua hồi tưởng, tác giả bày tỏ cảm xúc náo nức khi nhớ về buổi tựu trường đầu tiên; khi nhớ lại những kỉ niệm trong buổi đầu tiên đến trường ấy, tác giả sống với những tình cảm ấu thơ: sự thay đổi, cảm giác lớn lên, lạ lẫm khi đến trường, sợ sệt, rụt rè khi ông đốc gọi tên, xếp hàng, cảm giác thân quen gần gũi với bạn, với thầy trong buổi học đầu tiên.
2. Chủ đề của văn bản không chỉ là những sự việc mà tác giả kể lại. Như trong văn bản Tôi đi học, ta thấy tình cảm, cảm xúc cũng là một bộ phận quan trọng của chủ đề văn bản. Như vây, có thể phát biểu chủ đề của văn bản Tôi đi học là: kể lại những sự việc trong buổi đầu tiên đi học. tác giả đã bộc lộ ấn tượng sâu sắc về những tình cảm, cảm xúc ấu thơ trong sáng, hồn nhiên.
3. Từ việc tìm hiểu chú đề của văn bản trên, có thể hiểu chủ đề của một văn bản là đối tượngvấn đ chính mà văn bản ấy biểu đạt.
II. Tính thống nhất về chđề của văn bản
1. Chủ đề của văn bản Tôi đi học là: kể lại những sự việc trong buổi đầu tiên đi học, tác giả đã bộc lộ ấn tượng sâu sắc về những tình cảm, cảm xúc ấu thơ trong sáng, hồn nhiên. Biết được điều đó là nhờ các yếu tố:
- Nhan đề truyện: Tôi đi học.
- Các từ ngữ quan trọng: kỉ niệm, buổi tựu trường, lần đầu tiên đi đến trường, sách và, bút thước, trường Mĩ Lí, học trò, thầy, lớp, hồi trống, ông đốc trường, lớp năm, sắp hàng, bàn ghế, phấn, bảng đen, đánh vần, bài viết tập,...
- Các câu văn: "Hằng năm... nao nức những kỉ niệm mơn man của buổi tựu trường.", "Buổi mai hôm ấy, một buổi mai đầy sương thu và gió lạnh, mẹ tôi âu yếm nắm tay tôi dẫn đi trên con đường dài và hẹp", "Trước sân trường làng Mĩ Li ... vui tươi và sáng sủa ", "ông đốc trường Mĩ Lí cho gọi mới đến đứng trước lớp ba.", "Sau khi thấy hai mươi tám cậu học trò sắp hàng đều đặn dưới hiện trường, ông đốc liền ra dấu cho chúng tôi đi vào lớp năm”, "Một mùi hương lạ xông lên trong lớp ", "Nhưng tiếng phấn của thầy tôi gạch mạnh lên bảng đen đã đưa tôi về cảnh thật. Tôi vòng tay lên bàn...".
2. Các từ ngữ, chi tiết nêu bật ấn tượng sâu sắc về buổi tựu trường đầu tiên; cảm giác mới lạ xen lẫn bỡ ngỡ của nhân vât “tôi” khi cùng mẹ đi đến trường, khi cùng các bạn đi vào lớp và trong buổi học đầu tiên:
+ náo nức, mơn man, những cảm giác trong sáng ấy, tưng bừng rộn rã,...
+ trang trọng, đứng đắn, lo sợ vẫn vơ, bỡ ngỡ, ngập ngừng e sợ, rụt rè, chơ vơ, vụng về lúng túng, run run theo nhịp bước rộn ràng trong các lớp, như thấy quả tim tôi ngừng đập, giật mình và lúng túng, nặng nề một cách lạ, thấy xa mẹ,...
+ Chi tiết đánh rơi vở; con đường quen nhưng tự nhiên lại thấy lạ; cảm nhận khác nhau về ngôi trước buổi tựu trường và trong buổi tựu trường; khóc nức nở khi ông đốc trường gọi tên; hình ảnh con chim con, ...
3. Một văn bản nào đó được xem là đảm bảo tính thống nhất chủ đề khi nó chỉ biểu đạt đối tượng và vấn đề chính đã xác định, không xa rời hay lạc sang chủ đề khác. Tính thống nhất này thể hiện ở những phương diện: nhan đề, quan hệ giữa các phần của văn bản, các từ ngữ, các câu mang chủ đề,...
B. THỰC HÀNH
1. Đọc lại văn bản Rừng cọ quê tôi của Nguyễn Thái Vân (SGK):
a) - Đối tượng và vấn đề của văn bản:
+ Đối tượng: rừng cọ quê tôi.
+ Vấn đề: sự gắn bó giữa cuộc sống người dân sông Thao với rừng cọ.
- Thứ tự trình bày đối tượng và vấn đề trong văn bản: Miêu tả rừng cọ trước sau đó mới nói đến sự gắn bó giữa cuộc sống người dân sông Thao với rừng cọ là một trật tự hợp lí; vì: phải miêu tả cho người đọc biết trước đối tượng (rừng cọ) như thế nào để từ đó nhận thấy mối gắn bó bền chặt của con người miền đất sông Thao với cây cọ.
a) Chủ đề của văn bản này là: Rừng cọ và sự gắn bó giữa cuộc sống người dân sông Thao đối với rừng cọ.
b) Chủ đề ấy được thể hiện trong toàn văn bản, từ việc miêu tả rừng cọ đến cuộc sống của người dân.
 * Cây cọ được miêu tả:
+ "rừng cọ trập trùng".
+ "Thân cọ vút thẳng trời,. .. Búp cọ vuốt dài như thanh kiếm sắc vung lên. Cây non vừa chổi, lá đã xoà sát mặt đất. Lá cọ tròn xoè ra nhiều phiến nhọn dài, trông như một tay vẫy,...".
* Cây cọ gắn bó với cuộc sống con người:
+ "Cha làm cho tôi chiếc chổi cọ để quét nhà, quét sân".
+ "Mẹ dựng hạt giống đầy móm lá cọ, treo trên gác bếp để gieo cấy mùa sau".
+ "Chị tôi đan nón lá cọ".
a. Các từ ngữ, các câu tiêu biểu thể hiện chủ để của văn bản:
  • Các từ ngữ: rừng cọ, cây cọ, thân cọ, búp cọ, lá cọ, chổi cọ, nón lá cọ, mành cọ, làn cọ, trái cọ,...
  • Các câu: “Chẳng có nơi nào đẹp như sông Thao quê tôi, rừng cọ trập trùng, “Cuộc sống quê tôi gắn bó với cây cọ."
2. Trong các ý:
a) Văn chương làm cho những hiểu biết của ta về quê hương đất nước thêm phong phú, sâu sắc.
b) Văn chương lấy ngôn từ làm phương tiện biểu hiện.
c) Văn chương làm ta thêm tự hào về vẻ đẹp của quê hương đất nước, về truyền thống tốt đẹp của ông cha ta.
d) Văn chương giúp ta yêu cuộc sống, yêu cái đẹp.
e) Văn chương nung nấu trong ta lòng căm thù bọn giặc cướp nước, bọn bán nước và hun đúc ý chí quyết tâm hi sinh để bảo vệ nền độc lập, tự do của Tổ quốc.
Chỉ có ý (a) và (c) là phù hợp với chủ đề: "Văn chương làm cho tình yêu quê hương đất nước trong ta thêm phong phú và sâu sắc".
Làm cho tình yêu quê hương đất nước thêm phong phú và sâu sắc là một trong những đặc điểm trong chức năng tác động của văn chương; bên cạnh đặc điểm này, văn chương còn mang nhiều đặc điểm khác nữa về nội dung cũng như hình thức thể hiện. Sẽ không đảm bảo tính thống nhất chủ đề nếu chúng ta triển khai các ý (b), (d), (e) khi tạo lập văn bản với chủ đề "Văn chương làm cho tình yêu quê hương đất nước trong ta thêm phong phú và sâu sắc".
3. Nếu triển khai phân tích dòng cảm xúc thiết tha, trong trẻo của nhân vật “tôi” trong văn bản Tôi đi học bằng những ý sau:
a) Cứ mùa thu về, mỗi lần thấy các em nhỏ núp dưới nón mẹ lần đầu tiên đến trường, lòng lại náo nức, rộn rã, xốn xang;
b) Con đường đến trường trở nên lạ;
c) Mẹ nắm tay dẫn đến trường;
d) Muốn thử cố gắng tự mang sách vở như một cậu học trò thực sự;
e) Sân trường như rộng hơn, ngôi trường như cao hơn;
f) Sợ hãi, chơ vơ trong hàng người bước vào lớp;
g) Ông đốc và thầy giáo trẻ trìu mến đón học trò.
Có thể nhân thấy các ý không phù hợp với chủ đề được nêu ra trong đề bài là (b), (g). Chủ thể của các cảm xúc là “tôi” - nhân vật của câu chuyện được kể trong văn bản Tôi đi học, chứ không phải của “tôi” - người phân tích. Cần điều chỉnh lại cách diễn đạt ý, chẳng hạn:
  • Con đường vốn quen thuộc nhưng “tôi” lại cảm thấy lạ trong buổi đầu tiên đến trường;
  • “Tôi” cảm thấy sân trường như rộng hơn, ngôi trường như cao hơn;
  • Điều chỉnh ý (h): “Tôi” thấy gần gũi, mến yêu lớp học, thầy giáo và các bạn.
Đọc kĩ lại văn bản Tôi đi học để lựa chọn trình tự sắp xếp các ý.

  Ý kiến bạn đọc

Bạn đã không sử dụng Site, Bấm vào đây để duy trì trạng thái đăng nhập. Thời gian chờ: 60 giây