I - NỘI DUNG KIẾN THỨC CẦN NẮM
1. Hoán dụ là gì ?
Hoán dụ là tên gọi sự vật, hiện tượng, khái niệm bâng tên của một sự vật, hiện tượng, khái niệm khác có quan hệ gán gũi với nó nhằm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt.
Ví dụ:
- Đứng lên, thân cỏ, thân rơm
Búa liềm không sợ súng gươm bạo tàn !
(Tố Hữu)
- Đây suối Lê-nin, kia núi Mác
Hai tay xây dựng một sơn hà.
(Hồ Chí Minh)
2. Các kiểu hoán dụ
Do quan hộ giữa hai sự vật, hiện tượng trong phép hoán dụ là quan hệ gần gũi nhau trong thực tế nên căn cứ vào quan hệ cụ thể giữa hai sự vật, hiện tượng ta có mấy kiểu hoán dụ sau đây :
+ Lấy bộ phận để chỉ toàn thể :
Ví dụ :
Đầu xanh đã tội tình gì ?
Má hồng đến quá nửa thì chưa thôi.
(Nguyễn Du)
Đầu xanh và má hồng đều chỉ Kiều.
+ Lấy vật chứa đựng để chỉ sự vật được chứa đựng :
Ví dụ: Cả làng quê, đường phố
Cả lớn nhỏ, gái trai
Đám càng đi càng dài
Càng dài càng đông mãi.
(Thanh Hải)
Lấy làng quê, đường phố để chỉ đồng bào nông thôn và đòng bào thành thị.
+ Lấy vật dụng để chỉ người dùng :
Ví dụ: Áo chàm đưa buổi phân li
Cầm tay nhau biết nói gì hôm nay.
(Tố Hữu)
Lấy áo chàm thay cho đồng bào Việt Bắc.
+ Lấy cái cụ thể để gọi cái trừu tượng
Ví dụ : Đảng ta đó trăm tay nghìn mắt
Đảng ta đây xương sắt da đồng.
(Tố Hữu)
Trăm và nghìn đều là những số cụ thể được dùng để thay cho số nhiều.
Phép hoán dụ chính là một cách phát hiện ra đặc điểm có thực, tiêu biểu cho sự vật, hiện tượng được miêu tả mà người khác chưa nghĩ đến, gây cho người đọc những suy nghĩ sâu sắc, mới mẻ, bất ngờ, thú vị về sự vật, hiện tượng đó.
II - BÀI TẬP
1. Cho đoạn thơ sau :
Còi máy gọi bến tàu hầm mỏ
Hòn Gai kêu Đất Đỏ đấu tranh
Áo nâu liền với áo xanh
Nông thôn liền với thị thành đứng lên.
(Tố Hữu)
a) Trong đoạn thơ trên, tác giả đã sử dụng những từ ngữ nào để làm phép hoán dụ ?
b) Phép hoán dụ ở đây nhằm chỉ đối tượng nào ?
c) Tác dụng của các phép hoán dụ trong đoạn thơ.
2. Cho các câu sau đây :
- Tay ta tay búa, tay cày
Tay gươm, tay bút dựng xây nước mình.
(Tố Hữu)
- Đứng lên, thân cỏ, thân rơm
Búa Hẻm không sợ súng gươm bạo tàn!
(Tố Hữu)
a) Đó là những hoán dụ kiểu gì ?
b) Cách sử dụng hoán dụ như vậy có tác dụng gì ?
3. Tìm phép hoán dụ trong các bài thơ ở sách Ngữ văn 6, tập hai.
4. Tìm bốn hoán dụ tiêu biểu trong các tác phẩm thơ văn mà em đã học.
5. Trong giao tiếp hằng ngày, người ta có sử dụng hoán dụ không? Em hãy tìm năm đến bảy hoán dụ.