Hướng dẫn học Văn 8, Câu ghép (tiếp theo)

Thứ tư - 18/09/2019 12:57

Hướng dẫn học Văn 8, Câu ghép

CÂU GHÉP
(tiếp theo)

A. LÝ THUYẾT
Quan hệ ý nghĩa giữa các vế câu
1. Cho biết quan hộ ý nghĩa giữa các vế câu trong câu ghép sau đây:
Có lẽ tiếng Việt của chúng ta đẹp bời vì tâm hồn của người Việt Nam ta rất đẹp, bởi vì đời sống, cuộc đấu tranh của nhân dân ta từ trước tới nay là cao quý, là vĩ đại, nghĩa là rất đẹp.
(Phạm Văn Đồng., Giữ gìn sự trong sáng của tiếng Việt)
Quan hệ giữa các vế trong câu trên là quan hệ nguyên nhân - kết quả. Vế trước nêu kết quả, còn vế sau nêu ra các nguyên nhân.
2. Những quan hệ ý nghĩa có thể có giữa các vế câu trong câu ghép (xem lại phần Lý thuyết - bài 11).

B. THỰCHÀNH
1. Xác định quan hệ ý nghĩa giữa các vế câu trong những câu ghép dưới đây và cho biết mỗi vế câu biểu thị ý nghĩa gì trong mối quan hệ ấy.
a) Cảnh vật chung quanh tôi đều thay đổi vì chính lòng tôi đang có sự thay đổi lớn: hôm nay tôi đi học.
   (Thanh Tịnh, Tôi đi học)
b) Nếu trong pho lịch sử của loài người xóa đi các thi nhân, văn nhân và đồng thời trong tâm linh loài người xoá hết đi hết những dấu vết họ còn lưu lại thì cái cảnh tượng nghèo nàn sẽ đến bực nào.
(Hoài Thanh, Ý nghĩa văn chương)
c) Như vậy, chẳng những thái ấp của ta mãi mãi vững bền, mà bổng lộc các ngươi cũng đời đời hưởng thụ; chẳng những gia quyến của ta được êm ấm gối chăn, mà vợ con các ngươi cũng được bách niên giai lão; chẳng những tông miếu của ta sẽ được muôn đời tế lễ, mà tổ tông các ngươi cũng được thờ cúng quanh năm; chẳng những thân ta kiếp này đắc chí, mà đến các ngươi trăm năm về sau tiếng vẫn lưu truyền; chẳng những danh hiệu ta không bị mai một, mà tên họ các ngươi cùng sử sách lưu thơm.
   (Trần Quốc Tuấn, Hịch tướng sĩ)
d) Tuy rét vẫn kéo dài, mùa xuân đã đến bên bờ sông Lương.
(Nguyễn Đình Thi)
e) Hai người giằng co nhau, du đẩy nhau, rồi ai nấy đều buông gậy ra, áp vào vật nhau Kết cục, kết cục anh chàng "hầu cận ông lí" yếu hơn chị chàng con mọn, hắn bị chị này túm tóc lắng cho một cái, ngã nhào ra thêm.
   ( Ngô Tất Tố, Tắt đèn)
Quan hệ ý nghĩa giữa các vế câu trong các câu ghép trên:
a) Câu ghép này có ba vế. Quan hệ giữa vế thứ nhất và vế thứ hai là quan hệ nguyên nhân - kết quả (vế chứa từ vì chỉ nguyên nhân); quan hệ giữa vế thứ hai và vế thứ ba là quan hệ giải thích (vế thứ ba giải thích cho vế thứ hai).
b) Hai vế câu trong câu này có quan hệ điều kiện - kết quả (vế có từ nếu chỉ điều kiện).
c) Các vế câu có quan hệ tăng tiến.
d) Các vế câu có quan hệ tương phản.
e) Đoạn trích có hai câu ghép, ở câu ghép thứ nhất, các vế câu có quan hệ nối tiếp (bằng từ rồi). Các vế trong câu thứ hai có quan hệ nguyên nhân - kết quả (có thể ngầm hiểu là vì...yếu nên...bị lẳng...).

2. Trong hai đoạn trích sau:
- (1) Biển luôn thay đổi muôn màu tuỳ theo sắc mây trời. Trời xanh thẳm, biển cũng xanh thẳm như dâng cao tên, chắc nịch. Trời rải mây trắng nhạt biển mơ màng dịu hơi sương. Trời âm u mày mưa, biển xám xịt nặng nề. Trời ầm ầm dông gió, biển đục ngầu giận dữ.
(Theo Vũ Tú Nam, biển đẹp)
- (2) Vào mùa sương, ngày ở Hạ Long như ngấn lại. Buổi sớm, mặt trời lên ngang cột buồm, sương tan, trời mới quang. Buổi chiều, nấng vừa nhạt, sương đã buông nhanh xuống mặt biển.
(Thi Sảnh)
a) Cả bốn câu trong ví dụ (1) đều là câu ghép, ở ví dụ (2), chỉ có hai câu thứ hai và thứ ba là những câu ghép.
b) Quan hệ ý nghĩa giữa các vế trong cả bốn câu ở ví dụ (1) đều nào quan hệ điều kiệnn – kết quả (vế đầu chỉ điều kiện, vế sau chỉ kết quả). Giữa các vế trong cả hai câu ở ví dụ (2) đều là quan hệ nguyên nhân - kết quả (vế đầu chỉ nguyên nhân, vế sau chỉ kết quả ).
c) Không nên tách mỗi vế của các câu trên thành những câu đơn vì các vế câu có quan hệ chặt chẽ với nhau về ý nghĩa.

3. Nhận xét về khả năng tách thành các câu đơn của câu ghép sau:
Lão kể nhỏ nhẹ và dài dòng thật. Nhưng đại khái có thể rút vào hai việc. Việc thứ nhất: lão thì già, con đi vắng, vả lại nó cũng còn dại lắm, nếu không có người trông nom cho thì khó mà giữ dược vườn dát mà làm ăn ở làng này; tôi là người nhiều chữ nghĩa, nhiều lí luận, người ta kiêng nể, vậy lão muốn nhờ tôi cho lão gửi ba sào vườn của thằng con lão; lão viết văn tự nhượng cho tôi để không ai còn tơ tưởng dòm ngó đến; khi nào con lão về thì nó sẽ nhận vườn làm, nhưng văn tự cứ để tên tôi cũng được, để thế để tôi trông coi cho nó... Việc thứ hai: lão già yếu lắm rồi, không biết sống chết lúc nào, con không có nhà, lỡ chết không biết ai đứng ra lo cho được; để phiền cho hàng xóm thì chết không nhắm mắt; lão còn được hăm nhăm đồng bạc với năm đồng bạc vừa bán chó là hai mươi đồng bạc, muốn gửi tôi, để lỡ có chết thì tôi đem ra, nói với hàng xóm giúp, gọi là của lão có chút ít, còn hao nhiêu đành nhờ hàng xóm cả...
(Nam Cao, Lão Hạc)
Đây là một câu ghép rất dài. Xét về mặt lập luận, mỗi câu ghép trình bày lại một việc mà lão Hạc muốn nhờ ông giáo. Nếu ta tách mỗi vế trong từng câu ghép trên thành một Câu đơn thì tính mạch lạc của lập luận rõ ràng không được đảm bảo. Xét về giá trị biểu hiện, những câu dài như vậy đã diễn tả đúng cái sự kể lể dài dòng của lão Hạc.

4. Trong đoạn trích:
Chị Dậu càng tỏ ra bộ đau đớn:
- Thôi, u van con, con cố thương thầy, thương u, thì con đi ngay bây giờ cho u. Nếu con chưa đi, cụ Nghị chưa giao tiền cho, u chưa có tiền nộp sưu thì không khéo thấy con sẽ chết ở đình, chứ không song . Thôi u van con, u lạy con, con có thương thầy, thương u, thì con đi ngay bây giờ cho u.
(Ngô Tất Tố, Tắt đèn)

a) Quan hệ ý nghĩa giữa các vế của câu ghép thứ hai là quan hệ điều kiện - kết quả. Không nên tách vế của câu ghép mày thàmh câu đơn bởi nó sẽ phá vỡ sự chặt chẽ của mối quan hệ nêu trên.
b) Nếu tách các vế trong các câu ghép tlhứ nhất và thứ ba thành những câu đơn thì sự ngắt giọng trong những câu này sẽ tạo cho người nghe cảm giác nhân vật nói nhát gừng hoặc nói trong cảm giác nghẹn ngào. Trong khi đó, cách viết của nhà văn Ngô Tất Tố cho thấy được những lời kể lể và van nỉ thiết tha của chị Dâu.

Ý kiến bạn đọc