A. LÝ THUYẾT
I. Dấu ngoặc đơn
Nhận xét về việc dùng dấu ngoặc đơn trong các trường hợp sau:
a) Đùng, một cái, họ (những người bản xứ) được phong cho cái danh hiệu tối cao là "chiến sĩ bảo vệ công lí và tự do".
(Nguyễn Ái Quốc, Thuế máu)
b) Gọi là kênh Ba Khía vì ở đó hai bên bờ tập trung toàn những con ba khía chúng bám chặt đặc sệt quanh các gốc cây (ba khía là một loại còng biển lai cua càng sắc tím đỏ, làm mắm xé ra trộn tỏi ớt ăn rất ngon).
(Theo Đoàn Giỏi, Đất rừng phương Nam)
c) LÍ Bạch (701 - 762), nhà thơ nổi tiếng của Trung Quốc đời Đường, tựu Thái Bạch, hiệu Thanh Liên cư sĩ, quê ở CamTúc; lúc mới năm tuổi, gia đình về định cư ở làng Thanh Liên, huyện Xương Long thuộc Miền Châu (Tứ Xuyên).
(Ngữ văn 7, tập một)
- Dấu ngoặc đơn trong những đoạn trích trên dùng để đánh dấu:
+ (a): Phần giải thích rõ cho từ họ.
+ (b): Phần thuyết minh cho tên một loài động vật mà tên của nó được dùng để gọi tên cho một con kênh (nhằm giúp người đọc hình dung rõ hơn đặc điểm của con kênh này).
+ (c): Phần bổ sung thông tin về năm sinh và năm mất của nhà thơ Lí Bạch và phần chú thích thêm địa danh Miền Châu thuộc tỉnh nào.
- Nếu bỏ phần trong ngoặc đơn thì ý nghĩa cơ bản của đoạn trích không thay đổi, bởi những thông tin được dẫn trong ngoặc đơn chỉ nhằm chú thích, hoặc thông tin thêm chứ không nằm trong phần nghĩa cơ bản của đoạn trích.
II. Dấu hai chấm
Dấu hai chấm trong những đoạn trích sau dùng để làm gì?
a) Rồi Dế Choắt loanh quanh, băn khoăn. Tôi phải bảo:
- Được, chú mình cứ nói thẳng thừng ra nào.
Dế choắt nhìn tôi mà rằng
-Anh đã nghĩ thương em như thế này thì hay là anh đào giúp em một cái ngách sang bên nhà anh, phòng khi tối lứa tắt đèn có đứa nào đến bắt nạt thì em chạy sang...
(Tô Hoài, Dê Mèn phiêu lưu kí)
b) Như tre mọc thẳng, con người không chịu khuất.
Người xưa có câu: "Trúc dẫu cháy, đốt ngay vẫn thẳng". Tre là thẳng thắn, bất khuất.
(Thép Mới, Cây tre Việt Nam)
c) Con đường này tôi đã quen đi lại lắm lần, nhưng lần này tự nhiên thấy lạ. cảnh vật chung quanh tôi đều thay đổi, vì chính lòng tôi đang có sự thay đổi lớn: hôm nay tôi đi học.
(Thanh Tịnh, Tôi đi học)
Dấu hai chấm trong các đoạn trích trên dùng để đánh dấu (báo trước);
- (a); Lời đối thoại.
- (b): Lời dẫn trực tiếp.
-(c); Phần giải thích lí do thay đổi tâm trạng của nhân vật tôi trong ngày đầu tiên đi học.
B. THỰC HÀNH
I. Giải thích công dụng của dấu ngoặc đơn trong những đoạn trích sau:
a) Qua các cụm từ "tiệt nhiên" (rõ ràng, dứt khoát như thế, không thể khác), "định phận tại thiên thu" (định phận tại sách trời), "hành khan thủ bại hư" (chắc chắn sẽ nhận lấy những thất bại), hãy nhận xét về giọng điệu của bài thơ.
(Ngữ văn 7, tập một)
b) Chiều dài của cầu là 2 290 m (kể cả phần câu dẫn với chín nhịp dài và mười nhịp ngắn).
(Thuý Lan, cầu Long Biên - chứng nhân lịch sử)
c) Để văn bản có tính liên kết, người viết (người nói) phải làm cho nội dung các câu, các đoạn thống nhất và gắn bó chặt chẽ với nhau; đồng thời, phải biết kết nối các câu, các đoạn đó bằng những phương tiện ngôn ngữ (từ, câu,...) thích hợp.
(Ngữ văn 7, tập một)
Dấu ngoăc đơn trong các trường hợp trên dùmg để:
a) Đánh dấu phần giải thích ý nghĩa của các cụm từ tiếng Hán.
b) Đánh dấu phần thuyết minh chiều dài 2 290cm của câu gồm những gì.
c) Dấu ngoặc đơn thứ nhất dùng để đánh dấu phần bổ sung (theo kiểu quan hệ lựa chọn). Dấu ngoặc đơn thứ hai đánh dấu phần thuyết minh để làm rõ những phương tiện ngôn ngữ ở đây là gì.
2. Giải thích công dụng của dấu hai chấm trong những đoạn trích sau.
a) Nhưng họ thách nặng quá: nguyên tiền mặt phải có một trăm đồng bạc, lại còn cau, còn rượu... cả cưới nữa thì mất đến cứng hai trăm bạc.
(Nam Cao, Lão Hạc)
b) Tôi không ngờ Dế Choắt nói với tôi một câu như thế này:
- Thôi, tôi ốm yếu quá rồi, chết cũng được. Nhưng trước khi nhắm mắt, tôi khuyên anh: ở đời mà có thói hung hăng bậỵ bạ, có óc mà không biết nghĩ, sớm muộn thì cũng mang vạ vào mình đấy.
(Tô Hoài, Dế Mèn phiêu lưu kí)
c) Rồi một ngày mưa rào. Mưa giăng giăng bốn phía. Có quãng nắng xuyên xuống biển, óng ánh đủ màu: xanh lá mạ, tím phớt, hồng, xanh biếc,...
(Vũ Tú Nam, Biển đẹp)
Dấu hai chấm trong các trường hợp trên dùng để:
a) Đánh dấu phần giải thích cho ý: họ thách nặng quá.
b) Đánh dấu lời đối thoại của Dế Choắt nói với Dế Mèn và phần thuyết minh nội dung mà Dế Choắt khuyên Dế Mèn.
c) Đánh dấu phần thuyết minh cho ý: đủ màu là những màu nào.
3. Có thể bỏ dấu hai chấm trong đoạn trích sau được không? Trong đoạn trích này, tác giả dùng dấu hai chấm nhằm mục đích gì?
Tiếng Việt có những đặc sắc của một thứ tiếng đẹp, một thứ tiếng hay. Nói như thế có nghĩa là nói rằng tiếng Việt là một thứ thếng hài hoà về mặt âm hưởng, thanh điệu mà cũng rất tế nhị, uyển chuyển trong cách đặt câu. Nói thế cũng có nghĩa là nói rằng: tiếng Việt có đầy đủ khả năng diễn đạt tình cảm, tư tưởng của người Việt Nam và để thoả mãn cho yêu cầu của đời sống văn hoá nước nhờ qua các thời kì lịch sử.
(Đặng Thai Mai, Tiếng Việt, một biểu hiện hùng hồn của sức sống dân tộc)
Có thể bỏ dấu hai chấm đi. nhưng nghĩa của phần sau dấu hai chấm sẽ không được nhấn mạnh bằng khi dùng dấu hai chấm
4. Quan sát các câu sau:
Phong Nha gồm hai bộ phận: Động khô và Động nước.
(Trần Hoàng, Động Phong Nha)
- Với câu trên, có thể thay dấu hai chấm bằng dấu ngoặc đơn được. Khi ấy, tuy nghĩa cơ bản của câu không thay đổi, nhưng phần trong dấu ngoặc đơn lúc đó chỉ được coi là phần thông tin kèm theo.
- Nếu câu được viêt lại là: Phong Nha gồm: Động khô và Động nước thì không thể thay dấu hai chấm bằng dâu ngoặc đơn được, vì vế sau dấu hai chấm ở câu này không phải là phần chú thích.
5. Một học sinh chép lại đoạn văn của Thanh Tịnh như sau:
Sau khi đọc xong mấy mươi tên đã viết sẵn trên mảnh giấy lớn, ông đốc nhìn chúng tôi nói sẽ:
- Thế là các em được vào lớp năm. Các em phải cố gắng học để thầy mẹ được vui lòng và để thầy dạy các em được sung sướng. Các em đã nghe chưa? (Các em đều nghe nhưng không em nào dám trả lời. Cũng may đã có một tiếng dạ ran của phụ huynh đáp lại).
- Trong đoạn văn trên, bạn đã chép sai dấu ngoặc đơn vì dấu ngoặc đơn bao giờ cũng phải dùng thành cặp.
- Phần được đánh dấu bằng dấu ngoặc đơn không phải là một bộ phân của câu.
6. Dựa vào nội dung văn bản Bài toán dân số và cách sử dụng dấu ngoặc đơn, dấu hai chấm để thiết lập đoạn văn theo yêu cầu.