A. LÝ THUYẾT
Dấu ngoặc kép trong nhũng đoạn trích sau dùng để làm gì?
a) Thánh Găng-đi có một phương châm: "Chinh phục được mọi người ai cũng cho là khó. nhưng tạo được tình thương, lòng nhân đạo, sự thông cảm giữa con người với con người lại càng khó hơn".
(Theo Lâm Ngữ Đường, Tinh hoa xử thế)
b) Nhìn từ xa, cầu Long Biên như một dải lụa uốn lượn vắt ngang sông Hồng, nhưng thực ra "dải lụa" ấy nặng tới 17 nghìn tấn!
(Thuý Lan, Cầu Long Biên - chứng nhân lịch sử)
c) Tre với người như thế đã mấy nghìn năm. Một thế kỉ "văn minh", "khai hóa" của thực dân cũng không làm rõ được một tấc sắt. Tre vẫn phải còn vất vả mãi với người.
(Thép Mới, Cây tre Việt Nam)
d) Hàng loạt vở kịch như “Tay người đàn bà", "Giác ngộ", "Bên kìa sông Đuống",... ra đời.
(Ngữ văn 7, tập hai)
Các dấu ngoặc kép trong những ví dụ trên dùng để:
a) Đánh dấu lời dẫn trực tiếp (câu nói của thánh Găng-đi).
b) Đánh dấu một từ ngữ nhằm lưu ý người đọc phải hiểu nó với một ý nghĩa đặc biệt (xem chiếc cầu như dải lụa).
c) Đánh dấu những từ ngữ để hiểu với hai nghĩa mỉa mai.
d) Đánh dấu tên các vở kịch.
B. THỰC HÀNH
1. Giải thích công dụng của dấu ngoặc kép trong những đoạn trích sau đây:
a) Nó cứ làm in như nó trách tôi; nó kêu ư ử, nhìn tôi, như muốn bảo tôi rằng: "A! Lão già tệ lắm! Tôi ăn ở với lão như thế mà lão xử với tôi như thế này à?"
(Nam Cao, Lão Hạc)
b) Kết cục, anh chàng "hầu cận ông lí" yếu hơn chị chàng con mọn, hắn bị chị này túm tóc lẳng cho một cái, ngã nhào ra thềm.
(Ngô Tất Tố, Tắt đèn)
c) Hai tiếng "em bé" mà cô tôi ngân dài ra thật ngọt, thật rõ, quả nhiên đã xoắn chát lấy tâm can tôi như ý cô tôi muốn.
(Nguyên Hổng, Những ngày thơ ấu)
d) Trước năm 1914, họ chỉ là những tên da đen bẩn thỉu, những tên "An-nam- mít" bẩn thỉu, giỏi lắm thì cũng chỉ biết kéo xe tay và ăn đòn của các quan cai trị nhà ta. Ấy thế mà cuộc chiến tranh vui tươi vừa bùng nổ, thì lập tức họ biến thành những đứa "con yêu", những người "bạn hiền" của các quan cai trị phụ mẫu nhân hậu, thậm chí của cả các quan toàn quyền lớn, toàn quyền bé nữa. Đùng một cái, họ (những người bản xứ) được phong cho cái danh hiệu tối cao là "chiến sĩ bảo vệ công lí và tự do".
(Nguyễn Ái Quốc, Thuế máu)
e) Nguyễn Du đã thuật lại cảnh Hồ Tôn Hiến nghe đàn:
Nghe càng đắm, ngắm càng say,
Lạ cho mặt sắt cũng ngây vì tình.
Cái thứ "mặt sắt" mờ "ngáy vì tình" ấy quả không lấy gì làm đẹp.
(Hoài Thanh, Tập nghị luận và phê bình văn học, tập I)
Dấu ngoặc kép trong những đoạn trích trên dùng để:
a) Đánh dấu câu nói được dẫn trực tiếp.
b) Đánh dấu từ ngữ được dùng với hàm ý mỉa mai.
c) Đánh dấu từ ngữ được dẫn trực tiếp (dẫn lại lời người khác).
d) Đánh dấu những từ ngữ được dẫn trực tiếp có ý mỉa mai.
e) Đánh dấu những từ ngữ được dẫn trực tiếp (dẫn lại lời thơ của Nguyễn Du).
2. Đặt dấu ngoặc kép và dấu hai chấm vào chỗ thích hợp (có điểu chỉnh chữ viết hoa trong trường hợp cần thiết) trong những đoạn trích sau và giải thích lí do.
a) Biển vừa treo lên, có người qua đường xem, cười bào.
- Nhà này xưa quen bán cá ươn hay sao mà bây giờ phải để biển là cá tươi.
Nhà hàng nghe nói, bỏ ngay chữ tươi đi.
(Theo Treo biển)
b) Nó nhập tâm lời dạy của chú Tiên Lê cháu hãy vẽ cái gì thân thuộc nhất với cháu.
(Theo Tạ Duy Anh, Bức tranh của em gái tôi)
c) Lão Hạc ơi! Lão hãy yên lòng mà nhắm mắt! Lão đừng lo lắng gì cho cái vườn của lão. Tôi sẽ cố gìn giữ cho lão. Đến khi con trai lão về, tôi sẽ trao lại cho hắn và bảo hắn đây là cái vườn mà ông cụ thân sinh ra anh đã cố để lại cho anh trọn vẹn; cụ thà chết chứ không chịu bán đi một sào...
(Theo Nam Cao, Lão Hạc)
Các vị trí cần đặt dấu câu là:
a) Cần phải đặt dấu hai chấm vào sau từ "cười bảo" để đánh dấu báo trước lời đối thoại và đặt dấu ngoặc kép vào các từ "cá tươi" và "tươi".
b) Đặt dấu hai chấm sau từ "Tiến Lê" (báo trước lời dẫn trực tiếp) và đặt dấu ngoặc kép vào phần lời dẫn còn lại (lời của chú Tiến Lê). Khi đặt vào dấu hai chấm cần viết hoa từ Cháu.
c) Đặt dấu hai chấm sau từ "bảo hắn" (lời dẫn trực tiếp) và viết hoa từ Đây. Đồng thời, đặt dấu ngoặc kép vào phần còn lại: "Đây... bán đi một sào..."
3. Nhận xét về sự khác biệt trong hai đoạn văn sau:
a) Chủ tịch Hồ Chí Minh nói: ‘Tôi chỉ có một sự ham muốn, ham muốn tột bậc, là làm sao cho nước ta được hoàn toàn độc lập, dân ta được hoàn toàn tự do, đồng bào ta ai cũng có cơm ăn, áo mặc, ai cũng được học hành.".
b) Chủ tịch Hồ Chí Minh nói Người chỉ có một sự ham muốn, ham muốn tột bậc, là làm sao cho nước ta được hoàn toàn độc lập, dân ta được hoàn toàn tự do, đồng bào ta ai cũng có cơm ăn, áo mặc, ai cũng được học hành.
Hai câu có ý nghĩa giống nhau, nhưng khác nhau ở chỗ
a) Câu này dùng dấu hai chấm và dấu ngoặc kép để đánh dấu lời dẫn trực tiếp (Lời của Bác).
b) Câu này không dùng dấu hai chấm và dấu ngoặc kép vì lời của Bác đã được dẫn gián tiếp.
4. Viết đoạn văn có dùng dấu ngoặc đơn. Dấu hai chấm và dấu ngoặc đơn:
Trần Tuấn Khải (1895 - 1983) bút hiệu Á Nam, quê ở làng Quang Xán, xã Mĩ Hà, huyện Mĩ Lộc, tỉnh Nam Định. Trong thơ văn, ông thường mượn các đề tài lịch sử hoặc những biểu tượng nghệ thuật để bộc lộ lòng yêu nước của đồng bào và bày tỏ khát vọng độc lập tự do của mình. Tác phẩm chính của Trần Tuấn Khải bao gồm các tập thơ: Duyên nợ phù sinh I, II; Bút quan hoài I, II; Với sơn hà I, II.
- Dấu ngoặc đơn trong đoạn văn trên dùng để chú thích thêm thông tin về năm sinh, năm mất của nhà thơ.
- Dấu hai chấm để báo trước phần liệt kê.
- Dấu ngoặc kép để đánh dấu các tác phẩm của nhà thơ.
5. Lựa chọn tuỳ ý một bài học nào đó trong SGK, tự thống kê các loại dấu: ngoặc đơn, ngoặc kép, hai chấm và giải thích công dụng của chúng trong mỗi trường hợp cụ thể.