Muốn làm thằng cuội
(Tản Đà)
A. TÌM HIỂU CHUNG
I. Tác giả
Tản Đà (1889 - 1939) tên khai sinh là Nguyễn Khắc Hiếu, quê ở làng Khê Thượng, huyện Bất Bạt, tỉnh Sơn Tây (nay là huyện Ba Vì, tỉnh Hà Tây).
Tản Đà xuất thân là nhà nho, từng hai phen lều chõng đi thi nhưng không đỗ. Sau đó ông chuyển sang sáng tác văn chương và sớm nổi tiếng, nhất là những năm 20 của thế kỉ XX.
Tác phẩm chính của Tản Đà: Khối tình con I, II (thơ), Giấc mộng con I (tiểu thuyết), Thề non nước (tiểu thuyết), Giấc mộng con 11 (du kí), Giấc mộng lớn (tự truyện),...
II. Thể loại
Muốn làm thằng Cuội được viết theo thể thất ngôn bát cú - một thể thơ thường được sử dụng để thể hiện những nội dung trang trọng. Tuy nhiên, giọng điệu ngông nghênh và tư tưởng bất đắc dĩ của tác giả lại trái ngược với tính chất của thể thơ này.
III. Bố cục
Tìm hiểu bài thơ theo bố cục: đề, thực, luận, kết.
B. GIÁ TRỊ TÁC PHẨM
I. Nội dung
1. Hai câu thơ đầu là tiếng than và là lời tâm sự của Tản Đà với chị Hằng. Tiếng than đó chất chứa một nỗi sầu da diết, khôn nguôi. Đó cũng là nỗi buồn xuất hiện trong nhiều thi phẩm khác của Tản Đà. Nỗi buồn ấy, tâm trạng chán trần thế ấy có căn nguyên sâu xa từ nỗi ưu thời mẫn thế trước sự tồn vong của quốc gia, dân tộc; từ nỗi đau nhân sinh trước những kiếp lầm than và cũng bắt nguồn từ cả nỗi cô đơn, thất vọng, bê tắc của chính bản thân mình. Bấy nhiêu nỗi niềm như thế chính là cái nguyên cớ làm nảy sinh cái thái độ bất hoà sâu sắc, sự chán ghét và mong muốn thoát li khỏi cái cuộc đời "đáng chán” của Tản Đà.
2. "Ngông" được hiểu là làm những việc vượt trội lên so với bình thường Ngông cũng có nghĩa là chơi trội, gây cho người ta phải chú ý.
Ở trong bài thơ này, cái ngông của Tản Đà là cái ước muốn vượt ra khối trái đất để lên cung trăng ở chơi với chị Hằng. Hơn thế nữa, nhà thơ lại muốn chị coi mình như là một người bầu bạn. Cách lên trời, lên trăng của Tản Đà cũng bộc lộ chất ngông: chị Hằng sẽ chìa cành đa xuống và Tản Đà sẽ bám vào đó mà lên. Tản Đà rất tự tin, coi rằng mình lên cung trăng sẽ làm cho chị Hằng không còn lẻ loi không bị buồn tủi. Ý định cùng chị Hằng "mỗi năm rằm tháng tám, Tựa nhau trông xuống thế gian cười" cũng là thể hiện cái ngông của thi sĩ.
3. Câu kết bài thơ có hình ảnh "Tựa nhau trông xuống thế gian cười". Hình ảnh này thể hiện sự lãng mạn và cái ngông của Tản Đà. Cái ngông của Tản Đà trong bài thơ này là một hình thức ứng xử vốn nằm trong cốt cách của nhà nho tài tử trong thơ truyền thống. Song, như chúng ta đã thấy, cái ngông ấy lại là thái độ của Tản Đà đối với xã hội ta những năm đầu thế kỉ XX; bộc lộ một nguồn xúc cảm mới, đẩy cá tính đa tình, phóng túng. Cái mơ mộng thành ra cái ngông thì quả là đậm chất riêng của Tản Đà.
Cái cười ở đây, vừa thể hiện niềm vui vì đã thoả mãn được cái khát vọng thoát li mãnh liệt, xa lánh hẳn được sự bụi bặm của cõi trần, vừa là tiếng cười mỉa mai khinh bỉ cõi trần, bởi giờ đây nó thật nhỏ bé trước con mắt và tầm vóc lớn lao của nhà thơ.
II. Nghệ thuật
Những yếu tố nghệ thuật làm nên sự hấp dẫn của bài thơ:
- Lời thơ giản dị, trong sáng, không gọt đẽo cầu kì mà vẫn mượt mà, ý nhị, giàu sức biểu cảm.
- Đa dạng trong giọng điệu: khi than, khi nhắn hỏi, khi cầu xin, khi cười cợt.
- Sức tưởng tượng phong phú, táo bạo với những chi tiết bất ngờ, thú vị.
- Luật thơ vẫn được đảm bảo nghiêm ngặt, chặt chẽ nhưng ý tứ và cách diễn đạt vẫn rất linh hoạt, tự nhiên.
III. Ý nghĩa
Bài thơ là tâm sự bất hoà sâu sắc của một con người trước thực tại tầm thường, xấu xa. Nó thực ra chính là cái tâm thế ngột ngạt của con người Việt Nam trong những năm đầu của thế kỉ XX khi nước ta còn dưới ách đô hộ của thực dân Pháp. Cái ước mơ vượt lên cung trăng của chú Cuội cũng là ước mơ vượt ra khỏi những cương toả của nhân dân ta thời đó.